آزمایشهای بتن
فهرست مطالب
مقدمه
بتن یکی از پرکاربردترین مصالح ساختمانی در سراسر جهان است که با مخلوط کردن سیمان، سنگدانه ها، آب و گاهی مواد افزودنی به دست می آید. این مخلوط با گذشت زمان به شکل توده سنگی در می آید. کیفیت بتن منحصراً بستگی به کیفیت مواد تشکیل دهنده آن و نحوه ساخت بتن دارد. دوام سازه های بتنی وابسته به کیفیت بتن است و کیفیت بتن بستگی به انتخاب سنگدانه های مناسب، طبقه بندی آنها و تعیین نسبت اختلاط مناسب دارد. بنابراین برای مهندسان درک خواص و روش آزمایش چنین خواصی که بر استحکام و کیفیت بتن تأثیر می گذارد، بسیار مهم است. رفتار و خواص بتن را می توان با انجام آزمایشات دست اول در آزمایشگاه بهتر درک کرد. در این مقاله به انواع آزمایش های سنگدانه های بتن، سیمان و همچنین انواع آزمایش های مخرب و غیر مخرب بتن اشاره می شود.
آزمایشها
1. آزمایش اسلامپ یا افت بتن (Slump of Hydraulic-Cement Concrete)
این آزمایش جهت اندازه گیری افت (یا اسلامپ) بتن در آزمایشگاه و در محل اجرای کار قابل انجام است. دستگاه اسلامپ عبارت است از قالب مخروطی شکل فلزی با دو دسته طرفین و دو عدد جا پای تحتانی. نمونه آزمایشی برای انجام آزمایش افت بتن باید دست نخورده باشد. برای انجام آزمایش، قالب مخلوطی کاملاً تمیز به طور عمودی و از طرف قاعده روی صفحه فلزی مرطوب (یا سطح سخت نفوذناپذیر) قرار می گیرد و بتن تازه فوراً در سه لایه در قالب مخروطی ریخته شده و هر لایه با ۲۵ ضربه (به وسیله میله) به صورت یکنواخت بر که بر سطح لایه بتن فرود می آید، متراکم می شود. پس از اتمام عمل تراکم، به کمک دو دسته قالب مخروطی به آهستگی و بطور عمودی به طرف بالا کشیده می شود تا بتن داخل قالب به آرامی از آن خارج شود و بتن پس از نشست به صورت قائم روی صفحه مسطح قرار گیرد. در این هنگام بلافاصله با خط کش مقدار افت بتن اندازه گیری می شود.
2. آزمایش التراسونیک بتن (Pulse Velocity Through Concrete Test)
هدف این آزمایش تعیین کیفیت و مقاومت بتن جهت انجام بازسازی و تعمیرات در بتن است. امروزه آزمایش های غیرمخرب بتن تاثیر و عملکرد مناسب و کابردی در تعمیرات سازه های بتنی دارند. آزمایش های غیرمخرب بتن با در اختیار قراردادن داده های مختلف سازه های موجود، به کارشناسان و متخصصین این امکان را می دهند تا در خصوص عملکرد، نیازها و روش های تعمیرات و بازسازی سازه های بتنی قضاوت و تصمیم گیری نمایند. از جمله آزمایش های غیرمخرب بتن، تست التراسونیک بتن می باشد. این آزمایش با ارائه کیفیت، مقاومت نسبی و طول و ابعاد ترک های موجود در بتن، به طراحان و کارشناسان امکان تصمیم گیری در زمینه طرح های مقاوم سازی و تقویت و یا صحت سنجی عملیات های انجامی را می دهد. در این آزمایش زمان عبور امواج صوتی در یک محیط اندازه گیری و سپس با خواص کششی و تراکم مصالح ارتباط داده می شود. زمان عبور امواج التراسونیک، شرایط داخلی ناحیه مورد آزمایش را نشان می دهد.
3. آزمایش چكش اشمیت (Schmidt Hammer Test)
آزمایش چکش اسمیت برای اندازه گیری خواص الاستیک مصالح یا بدست آوردن مقاومت فشاری بتن یا سنگ و عمدتا برای سختی سطح بتن یا سنگ استفاده می گردد. برای انجام این آزمایش پلانژر (میله چکش) روی نمونه قرار گرفته و با فشار دادن چکش به سنگ، به داخل بدنه فرو می رود. این عمل باعث فشرده شدن فنر داخل چکش می گردد. ضامن فنر در سطح انرژی تراکمی مشخصی آزاد شده و به وزنه ای که بالای پلانژر قرار دارد ضربه وارد می کند. ارتفاع واجهش وزنه از روی خط کش قرائت می شود و به عنوان مقیاسی برای تعیین سختی استفاده می شود. این وسیله قابل حمل بوده و در همه جا قابل استفاده است. مدلهای گوناگونی از چکش اشمیت با سطوح انرژی متفاوتی ساخته شده است. برای مثال چکش نوع L انرژی ضربه ای معادل 74/0 نیوتن متر تولید می کند.
4. آزمایش هافسل یا آزمایش پتانسیل خوردگی بتن (Half Cell Potential Test)
آزمایش هافسل یک آزمایش غیرمخرب بتن است. در این آزمایش پتانسیل خوردگی فولاد در بتن مسلح را می توان با اندازه گیری اختلاف ولتاژ بین فولاد و یک الکترود مرجع در سطح بتن به دست آورد. اندازه گیری با روش نیم پیل روش ساده ایست که با کاربرد یک ولت متر با مقاومت بالا و یک الکترود مرجع استاندارد نظیر مس- سولفات مس صورت می گیرد. ولت متر فولاد را به الکترود مرجع به نحوی متصل می سازد که فولاد به قطب مثبت ولت متر وصل گردد. این روش در سالهای اخیر توسعه یافته و وقتی خوردگی آرماتور محتمل باشد با موفقیت به طور گسترده به کار می‌رود. از پتانسیل اندازه گیری شده در روش نیم پیل می توان برای بررسی احتمال خوردگی فولاد در بتن مسلح استفاده نمود. با حرکت الکترود مرجع روی سطح بتن می توان منحنی های پتانسیل را رسم نمود و محل های احتمالی خوردگی فعال در سازه بتنی را معین کرد. این روش به خصوص برای برنامه ریزی تعمیر و یا پایش حفاظت کاتدیک روش مناسبی است.
5. آزمون مقاومت چسبندگی بتن (Pull Off Test)
این آزمایش بر این اصل استوار است که مقدار نیروی کششی که لازم است بر دیسک فلزی (از جنس فولاد یا آلومینیوم) اعمال شود تا دیسک همراه با لایه سطحی بتن جدا شود، با مقاومت بتن در ارتباط می باشد. گرچه این آزمایش نیاز به آماده کردن کردن سطح به منظور فراهم کردن پیوستگی کامل دارد، اما روشی آسان و سریع است. این آزمایش به دو طریق انجام می شود. در روش اول دیسک فلزی مستقیما به سطح بتن متصل می شود و در روش دوم ابتدا یک مغزه گیری نسبی (مغزه ای که از بتن جدا نشده است) انجام شده و سپس یک دیسک فلزی با چسب اپوکسی مخصوص بر سطح مغزه چسبانده می شود. مزیت این روش ایجاد گسیختگی در لایه های عمقی بتن است. رابطه همبستگی مقاومت فشاری و نتایج آزمایش تحت تاثیر نوع سنگدانه، ضخامت و جنس دیسک است.
6. آزمایش تعیین درصد هوای بتن تازه (Concrete Air Content Test)
هدف آزمایش اندازه گیری مقدار هوای موجود در یک نمونه بتن تازه است. در این آزمایش بتن را در سه لایه تقریبا هم حجم در کاسه اندازه گیری ریخته و با استفاده از میله تراکم هر لایه به طور یکنواخت در سطح کاسه متراکم می کنند. پس از میله زدن هر لایه با استفاده از چکش مخصوص ضرباتی به آرامی به دیواره کاسه زده می شود تا حفره های ایجاد شده در زمان میله زدن کاملا پر شود. پس از بستن درپوش دستگاه، شیر هوای بین محفظه هوا و کاسه اندازه گیری را بسته و هر دو شیر درپوش را باز می گذارند و دستگاه به آرامی تکان داده می شود تا تمام هوای حبس شده توسط یکی از شیرها خارج گردد. شیر تخلیه هوای محفظه هوا را بسته و هوا را به داخل آن پمپ می کنند تا عقربه فشار سنج بر روی انتشار اولیه تعیین شده قرار گیرد. سپس هر دو شیر درپوش را بسته و شیر هوای بین محفظه هوا و کاسه اندازه گیری را باز می کنند. در این حالت عقربه دستگاه میزان درصد هوای بتن را نشان می دهد.
7. اسکن میلگرد در بتن (Covermeter test)
اسکنر میلگرد یا پوشش سنج به وسیله ای اطلاق می شود که توسط آن محل آرماتور و ضخامت پوشش بتنی روی آرماتور با استفاده از روش های الکترومغناطیسی تخمین زده می شود. برخلاف بتن، آرماتور داخل آن با امواج الکترومغناطیسی فرکانس پایین اندرکنش شدید داشته و با اعمال این امواج از سطح می توان محل آرماتور را تشخیص داد. دو روش اصلی در دستگاه های تجاری تست پوشش سنج بکار می رود. تأثیر فولاد بر جریان القایی با توجه به مسافت، غیرخطی است و همچنین تحت تأثیر قطر میله قرار دارد که کالیبراسیون را دشوار می کند.
8. آزمایش سایش سنگدانه های بتن در دستگاه لس آنجلس (The Los Angeles Abrasion Test)
آزمایش سایش سنگدانه های بتن به وسیله دستگاه لس آنجلس برای تعیین درصد سایش سنگدانه ها و مقایسه آن با میزان استاندارد انجام می شود. در این آزمایش مصالح سنگی به همراه گلوله های فولادی درون استوانه فولادی دستگاه لوس آنجلس قرار داده می شوند و دریچه آن بسته می شود، سپس با سرعت 30 تا 33 دور در دقیقه استوانه را بگردش درآورده و آن را 500 دور می گردانند. سپس مصالح را از استوانه خارج کرده و با الک مدول 32 (نمره 12 در سیستم ASTM) 1.68 میلی متر آن را الک کرده، مصالح روی الک را شسته و در خشک کن آن را خشک می نمایند. پس از خشک شدن مصالح، آنها را وزن می کنند و تفاوت وزن اولیه مصالح و وزن آن پس از آزمایش بر حسب وزن اولیه آن، درصد سائیدگی مصالح نامیده می شود.
9. مقاومت فشاری بتن (Compressive Strength of Concrete)
مقاومت فشاری هر ماده را مقاومت در برابر خرابی تحت بار فشاری گویند. به خصوص برای بتن، مقاومت فشاری، پارامتر مهمی جهت تعیین عملکرد مواد در طول مدتی که سرویس دهی می کنند، می باشد. برخی از دیگر خواص مهندسی بتن سخت شده شامل مدول الاستیسیته، استحکام کششی، ضرایب خزش، چگالی، ضریب انبساط حرارتی می باشند. مقاومت فشاری بتن در آزمایشگاه بچینگ پلانت برای هر دسته ای به منظور حفظ کیفیت موردنظر بتن در طول مدت عمل آوری تعیین می شود. نمونه های بتن تحت نیروی فشاری قرار می گیرند تا مقاومت فشاری آنها به دست آید. به عبارت بسیار ساده، مقاومت فشاری با تقسیم بار شکست به مساحت اعمال بار، معمولاً پس از 28 روز از نگه داری و عمل آوری بتن محاسبه می شود. ظرفیت بتن برحسب psi بر اینچ مربع در واحد ایالات متحد و بر حسب مگاپاسکال در واحد SI گزارش می شود. برای مصارف معمول، مقاومت فشاری بتن بین 0.1 تا 61 مگاپاسکال می باشد.
10. تعیین زمان گیرش بتن به طریق مقاومت در برابر نفوذ (Setting Time Of Concrete Test)
این آزمایش برای گیرش بتن با اسلامپ بزرگتر از صفر قابل اجرا است و آزمایش باید روی ملات الک شده از بتن صورت گیرد نه روی ملات ساخته شده. آزمایش تعیین زمان گیرش بتن به طریق مقاومت در برابر نفوذ، فقط در زمانی مناسب است که ملات بتن بتواند اطلاعات ضروری را فراهم نماید. این روش آزمایش ممکن است همچنین در مورد ملات ها و دوغاب های ساخته شده مورد استفاده قرار گیرد. می توان این آزمایش را در شرایط کنترل شده آزمایشگاه و یا صحرا اجرا کرد. این آزمایش استاندارد حداقل باید بر روی 3 نمونه انجام شود.
11. تعیین مدول الاستیسیته و نسبت پواسون بتن در آزمایش فشاري (Test Method for Static Modulus of Elasticity and Poisson's Ratio of Concrete in Compression)
این روش آزمایش برای تعیین مدول الاستیسیته یانگ و نسبت پواسون استوانه های بتن قالبگیری شده و مغزه های بتن گرفته شده با مته الماسی وقتی که تحت تنش فشاری طولی قرار می گیرند، کاربرد دارد. مدول الاستیسیته بتن و نسبت پواسون بتن در اصطلاحات E6 تعریف شده اند. این روش آزمایش مقدار نسبت تنش به کرنش و نسبت کرنش جانبی به محوری را برای بتن سخت شده در شرایط سنی و عمل آوری موردنظر طراحی به دست می دهد. مقادير مدول الاستیسیته و نسبت پواسون در محدوده های تنش معمولی قابل استفاده است (۰ تا ۴۰ درصد مقاومت نهایی بتن ) که ممکن است در اندازه اعضای سازه ای مسلح و غیر مسلح، مقدار تسلیح و محاسبه تنش برای خیزهای مشاهده شده استفاده شود. در دیگر شرایط آزمایشی يکسان مقادیر مدول الاستیسیته بدست آمده معمولا كمتر از مدولی است که تحت اعمال بارگذاری سریع بدست می آید (برای مثال سرعتهای زلزله یا دینامیکی) و معمولا بیشتر از مقادیری است که تحت اعمال بارگذاری کند یا مدت زمان آزمایش طولانی بدست می آید.
12. تعیین مقاومت کششی نمونه‌های استوانه‌ای بتن به روش دو نیم شدن (Tensile Strength Of Concrete Test)
این آزمایش تعیین مقاومت کششی به روش دو نیم شدن نمونه های استوانه ای بتن مانند استوانه های قالبگیری شده یا مغزه گیری شده را شامل می شود. این روش آزمایش با اعمال یک نیروی قطری فشاری روی نمونه های استوانه ای بتن که به صورت افقی بین دو صفحه دستگاه آزمایش قرار گرفته، مقاومت کششی دو نیم شدن بتن را اندازه می گیرد. تعیین مقاومت کششی دو نیم شدن ساده تر از مقاومت کششی مستقیم می باشد. مقاومت کششی دو نیم شدن برای ارزیابی مقاومت برشی بتن در اعضای بتنی با مصالح سنگی سبک به کار می رود.
13. تعیین مقدار آب بتن تازه (Test for Determining the Water Content of Fresh Concrete)
این روشهای آزمایش شامل دو روش شیمیایی برای تعیین مقدار آب آزاد موجود در یک نمونه بتن تازه می باشد. این آزمایشها هم در آزمایشگاه و هم در محل قابل اجرا می باشد. روش آزمایش به صلاحدید استفاده کننده، انتخاب می شود. محیط اجرای آزمایشها ممکن است در انتخاب روش آزمایش موثر باشد. در این آزمایش مقدار مشخصی از بتن تازه با حجم معینی از محلول کلرید با غلظت مشخص مخلوط می شود. غلظت یونهای کلرید محلول آمیخته شده با بتن با مقدار آب نمونه متن نسبت مستقیم دارد. این غلظت را می توان با روش تیتراسیون حجمی یا روش رجوع کولومستری (سنجش مقدار الکتریسیته) نتایج آزمایشهای معرفهای درجه بندی شده مقایسه کرد، مگر اینکه گزارشات قبلی رضایت بخش بودن آنها را تائید کرده باشد.
14. آزمایش تعیین مقدار سیمان در مخلوط بتن تازه (Test for Determining the Cement Content of Fresh Concrete)
این آزمایش شامل دو روش تعیین مقدار سیمان در نمونه مخلوط بتن تازه می باشد. این روشها برای همه مخلوط های بتن تازه ساخته شده با سیمان پرتلند قابل استفاده اند که کالیبراسیون از قبل تعیین شده است، به جز مخلوط هایی که دارای مصالح سنگی خاص یا مواد افزودنی هستند که هنگام شسته شدن روی الک ۱۵۰ میکرون (نمره ۱۰۰) وا میروند و مقدار یونهای کلسیم محلول را تحت شرایط آزمایش تغییر می دهند. انتخاب روش بستگی به تمایل آزمایش کننده دارد. شرایط محیطی مناسب برای هر یک از این روشها ممکن است روی انتخاب روش اثر داشته باشد. در این آزمایش از محلول تترا استات دی سدیم اتیلن دی آمین در آب استفاده می شود.
15. آزمایش تعیین جرم حجمی سیمان (Density of Hydraulic Cement Test)
هدف این آزمایش تعیین جرم حجمی سیمان هیدرولیکی می باشد. از آنجا که دمای محیط آزمایش بر نتایج آن تاثیر دارد، باید آزمایش را در دمای ای استاندارد انجام دهیم دمای استاندارد این آزمایش 25 درجه است. تمام اندازه گیری ها در زمانی انجام می گیرد که دمای نفت داخل فلاسک در تعادل با آب و برابر 25 درجه باشد. آنقدر نفت در داخل فلاسک لوشاتلیه ریخته می شود تا سطح آن بین درجه 0 و ۱ قرار گیرد. برای انجام آزمایش مقداری سیمان را وزن کرده و به آرامی داخل فلاسک می ریزند و بعد از ریختن هر قسمت به وسیله مفتول باریک، سیمان را به داخل نفت هدایت می کنند به طوری که سیمان به جداره فلاسک نچسبد. بعد از اینکه سیمان در داخل فلاسک ریخته شد، فلاسک و سیمان و نفت درون آن داخل حمام آب گرم با دمای 25 درجه قرار داده می شوند. در این حالت، تعادل دما صورت گرفته و دمای سیمان نیز به دمای مورد نظر می رسد. در این حالت درجه مقابل سطح نفت حجم سیمان را نشان می دهد. با داشتن جرم سیمان و حجم آن، جرم مخصوص دانه ای سیمان بدست می آید.
16. تعیین زمان گیرش سیمان هیدرولیکی (Setting Time of Cement)
تعیین زمان گیرش سیمان هیدرولیکی در دو مرحله انجام می شود، تعیین زمان گیرش اولیه خمیر سیمان پرتلند و تعیین زمان گیرش نهایی. در این آزمایش از دستگاه ویکات که دارای یک سوزن متحرک به قطر ۱۰ میلیمتر و طول ۵۰ میلیمتر است، استفاده می شود. برای تعیین زمان گیرش اولیه هر ۱۵ دقیقه یکبار میزان نفوذ سوزن در نمونه بتن در نقاط مختلف اندازه گیری می شود تا زمانی که این عدد به کمتر از 25 میلیمتر برسد و در انتها منحنی مقدار فرورفتگی نسبت به زمان رسم می شود. برای تعیین زمان گیرش نهایی پس از ۷ ساعت هر ۳۰ دقیقه یکبار میزان نفوذ سوزن مخصوص گیرش نهایی در خمیر اندازه گیری شده و منحنی رسم می شود. گیرش نهایی وقتی حاصل شده است که سوزن تا اندازه ای در خمیر فرو رود که لبه کلاهک آن با سطح خمیر تماس حاصل نماید و کلاهک هیچ اثری بر روی سیمان نگذارد.
17. آزمایش تعیین غلظت نرمال سیمان هیدرولیکی (Consistency of Hydraulic Cement)
این آزمایش برای تعیین مقدار آب لازم جهت تهیه خمیر سیمان می باشد به طوری که به غلظت نرمال سیمان هیدرولیکی برسد. برای انجام این آزمایش مقداری سیمان را با مقدار مشخصی آب تمیز مخلوط می نمایند و خمیر سیمان را به شکل توپ در می‌آورند تا با کمترین فشار دست وارد حلقه دستگاه ویکات شود. سپس حلقه پر از سیمان در جای مخصوص دستگاه ویکات قرار می گیرد و پس از تنظیم میله با سطح سیمان پیچ محکم می گردد. نشانه متحرک روی صفر قرار می گیرد و بلافاصله میله را آزاد می کنند تا سوزن به داخل خمیر سیمان نفوذ کند. تمام مراحل آزمایش نباید بیشتر از 30 ثانیه پس از آماده شدن مخلوط سيمان طول بکشد. اگر میله پس از آزاد شدن ۱۰±۱ میلیمتر در خمیر فرو رود غلظت خمیر سیمان نرمال می باشد در غیر این صورت با تغییر مقدار آب به غلظت موردنظر می رسند.
18. تعیین مقاومت فشاری سیمان (Compressive Strength of Hydraulic Cement)
هدف این آزمایش محاسبه مقاومت فشاری سیمان و خمیر سیمان است که تابع جنس، دانه بندی مصالح سنگی، میزان آب مصرفی، شکل نمونه، طریقه ساختن نمونه، عمر آن و روش آزمایش است. برای انجام این آزمایش در آزمایشگاه می توان از قالب های مکعبی یا استوانه ای استفاده نمود. در این آزمایش ۷ روز پس از تهیه نمونه ها آنها را با پارچه خشک نموده و ابعاد آنها را اندازه می گیرند و بعد نمونه را تحت اثر دستگاه بارگذاری فشاری قرار می دهند و بارهای وارده به آنها را اندازه می گیرند. بیشینه نیروی اعمال شده به وسیله ماشین روی نمونه ها تقسیم بر سطح نمونه، میزان تنش فشاری را نشان می دهد.
19. آزمایش تعیین مقاومت کششی و خمشی سیمان (Flexural Strength and Tensile Strength of Hydraulic-Cement)
این آزمایش برای تعیین مقاومت کشش سیمان و خمیر سیمان در مورد یک سیمان مشخص انجام می شود که به عواملی مثل دانه بندی، جنس، میزان آب، شکل نمونه، طریقه ساخت و نگهداری نمونه و روش آزمایش بستگی دارد. به طور کلی سیمان در حالت فشاری بسیار مقاوم تر از حالت کششی می باشد. ۲۴ ساعت پس از تهیه نمونه ها، آنها را از قالب خارج می کنند و در سطل آب می گذارند. پس از ۷ روز نمونه را از سطل آب بیرون آورده با پارچه خشک می کنند و ابعاد نمونه ها را اندازه گرفته و برای انجام آزمایش کششی آنها را زیر دستگاه بارگذاری قرار می دهند. سپس از بار وارده مقدار مقاومت کششی محاسبه می شود. 4 هفته پس از ساختن نمونه ها، آنها را در زیر دستگاه بارگذاری قرار داده و مقاومت خمشی آن را اندازه می گیرند.
20. آزمایش تعیین وزن مخصوص مطلق دانههای سنگی (Specific Gravity of Fine Aggregate)
این آزمایش برای تعیین وزن مخصوص مطلق دانه های سنگی انجام می شود. طبق تعریف، وزن مخصوص مطلق سنگدانه ها عبارت است از نسبت وزن مواد جامد در ارتباط با خلاء به وزن آب مقطر بدون گاز هم حجم آن که هر دو از یک درجه حرارت مشخص شده ای تعیین شده باشند. وزن دانه‌ای سنگی عموماً برای ارتباط دادن وزن دانه ها به حجم آنها به کار می رود. وزن مخصوص مطلق سنگدانه های بتن با تقسیم وزن آنها بر حجم آنها که از آزمایش بدست می آید، محاسبه می شود.
21. آزمایش دانه بندی شن و ماسه (Sieve Analysis of Fine and Coarse Aggregates)
هدف از انجام این آزمایش تعیین دانه بندی شن و ماسه برای ایجاد بتنی با مقاومت موردنظر می باشد. نوع دانه بندی سنگ دانه های بتن بر مقاومت فشاری، کارآیی و ایجاد جداشدگی در بتن (در صورت گرد بودن سنگدانه ها) تأثیر دارد و در صورت غیراستاندارد بودن دانه بندی شن و ماسه بتن حاصل از آن دارای کیفیت پایینی خواهد بود. برای انجام آزمایش وزن نمونه ها برای دانه بندی پس از خشک شدن اندازه گیری می شود. پس از مخلوط کردن شن و ماسه الک ها را به ترتیب از درشت در بالا تا ریز در پایین قرار می دهند و مصالح سنگی را روی الک بالایی ریخته و با دستگاه شیکر می لرزانند. در انتها با استفاده از جدولی که وزن مصالح سنگی عبوری از هر الک را نشان می دهد، منحنی دانه بندی شن و ماسه را ترسیم می نمایند.